آزمون تداعیآزمون تداعی، یکی از مباحث مطرح در روان‌شناسی بوده و به معنای نوعی آزمون است که بر اساس مفهوم تداعی عمل کرده و در این آزمون کلمه‌ای به آزمودنی گفته شده و از او خواسته می‌شود به نخستین کلمه‌ای که به ذهنش می‌رسد، واکنش نشان دهد. همخوانی، پیوستگی، عملیات جمع، برقرار ساختن رابطه و ارتباط میان محرک و پاسخ یا دو پاسخ متوالی یا دو طرز تفکر را تداعی می‌نامند. در این مقاله بعد از بیان مفهوم تداعی و استفاده از این آزمون در روانکاوی به بررسی انواع تداعی، اساس آزمون، نحوه اجرا و تفسیر این آزمون می‌پردازیم. ۱ - تعریف تداعیهرگونه رابطه آموخته‌شده بین دو یا چند جزء را "تداعی" گویند. به عبارت دیگر، همخوانی، پیوستگی، عملیات جمع، برقرار ساختن رابطه و ارتباط میان محرک و پاسخ یا دو پاسخ متوالی یا دو طرز تفکر را تداعی می‌نامند. همچنین به یک تجربه روان‌شناختی خاص که توسط محرک یا حادثه‌ای برانگیخته شود، تداعی گفته می‌شود. [۱]
پورافکاری، نصرت‌الله، فرهنگ جامع روان‌شناسی _ روانپزشکی، ص۱۲۰، تهران، فرهنگ معاصر، ۱۳۷۰، چاپ اول.
۲ - روانکاوییکی از تکنیک‌های روانکاوی برای کشف زندگی روانی ناهشیار مراجع، "تداعی آزاد" است. تداعی آزاد، هر نوع تداعی بدون قید بین عقاید، واژه‌ها، افکار و نظایر آنها را گویند. در تداعی آزاد، در دستورالعمل‌های اصلی که به مراجع داده می‌شود، از او می‌خواهند که هر آنچه را در طول یک جلسه روانکاوی به ذهنش می‌آید، بدون توجه به محتوای منطقی، اخلاقی، جنسی یا پرخاشگرانه، به زبان بیاورد. در آزمون تداعی آزاد، کلمه‌ای به آزمودنی گفته شده و از او خواسته می‌شود به نخستین کلمه‌ای که به ذهنش می‌رسد، واکنش نشان دهد. [۲]
برونو، فرانک، فرهنگ توصیفی روان‌شناسی، ص۹۳، ترجمه فرزانه طاهری، تهران، طرح نو، ۱۳۷۳، چاپ اول.
۳ - انواع تداعیتداعیها ممکن است آزادانه یا القایی باشند. در نوع اول، شخص بدون محرک، تداعی‌های خود را بسط می‌دهد. در نوع دوم، کلمات محرک به آزمودنی داده می‌شود و او بلافاصله با اولین تداعی که به ذهنش خطور می‌کند پاسخ می‌دهد. مجموعه این آزمون‌ها "آزمون‌های تداعی" (Association experiments or) خوانده می‌شوند. آزمون‌های تداعی، برچسب کلی برای هر روش بالینی یا تجربی (که در آن با ارائه محرکی به آزمودنی از وی خواسته می‌شود با یک تداعی نسبت به آن واکنش نشان دهد) را گویند. [۳]
پورافکاری، نصرت‌الله، فرهنگ جامع روان‌شناسی _ روانپزشکی، ص۱۲۰، تهران، فرهنگ معاصر، ۱۳۷۰، چاپ اول.
۴ - اساس، اجرا و تفسیرآزمون تداعی کلمات را می‌توان یکی از قدیمی‌ترین روش‌های فرافکن به شمار آورد، مثل اینکه مؤلف با ابداع این آزمون بیشتر در ذهن خود به نظریات پیروان مکتب تداعی معانی، توجه داشته است. اساس این آزمون ساده است، به این معنی که ابتدا کلمه‌ای را در برابر آزمودنی تلفظ می‌نمایند. به این کلمه، در اصطلاح "کلمه کلیدی" گفته می‌شود. سپس از آزمودنی می‌خواهند با حداکثر سرعت ممکن، اولین کلمه‌ای را که کلمه کلیدی در ذهن او برانگیخته است بر زبان جاری کند. تفسیر آزمون بر این اساس است که، هنگامی که کلمه کلیدی موجب تداعی کلمه‌ای بشود که ارزش عاطفی شدید داشته باشد، آزمودنی کم و بیش، به‌طور ناخودآگاه می‌کوشد کلمه‌ای را جانشین آن سازد که از لحاظ عاطفی خنثی باشد، این نحوه رفتار از تغییری که در پاسخ آزمودنی حاصل می‌شود، آشکار می‌گردد. بهترین نمودار این حالت، طولانی شدن زمان عکس‌العمل است. با این روش می‌توان فهرست کلماتی را درست کرد که از لحاظ آزمودنی دارای بار عاطفی سنگین باشد. بدین ترتیب عملا آزمودنی که درباره مسائل جنسی اشتغال خاطر دارد، در مورد کلماتی که از نظر او معنی و مفهوم جنسی پیدا می‌کنند و کسی که مشکلات عاطفی خانوادگی دارد، در مورد کلماتی نظیر پدر، مادر و امثال آن، زمان عکس‌العمل طولانی‌تری خواهد داشت. [۴]
هاشمی، ابراهیم، آزمون‌های روانی، ص۴۲، تهران، سازمان تربیت معلم و تحقیقات تربیتی، ۱۳۴۵.
۵ - تاریخچهارسطو عقیده داشت که یکی از خصایص پدیده‌های روانی این است که مستقل از اراده هستند و در پهنه ضمیر با هم یکی می‌شوند. این دانشمند خاطرنشان می‌ساخت که جستار خاطرات هنگامی راحت‌تر می‌شود که با احساسات دیگر همراه شود و در این تناسب ممکن است تقارن، تشابه و تقابل نقش مهمی را ایفا کنند. [۵]
رزم‌آزما، هوشیار، فرهنگ روان‌شناسی، ص۱۴۴، تهران، علمی، ۱۳۷۰، چاپ اول.
در زمینه روانکاوی، استفاده از تداعی آزاد بین سال‌های ۱۸۹۲ تا ۱۸۹۵ صورت گرفت. نخستین گام در پیدایش آن، زمانی برداشته شد که بیماری به نام "الیزابت فون. آر" اشاره نمود که افکار خود را به این دلیل ابراز نکرده است که مطمئن نبوده است "فروید" چه چیزی می‌خواهد بشنود. [۶]
پورافکاری، نصرت‌الله، فرهنگ جامع روان‌شناسی _ روانپزشکی، ص۱۲۰، تهران، فرهنگ معاصر، ۱۳۷۰، چاپ اول.
در قرن ۱۸ و ۱۹ این اصول ابتدایی (تقارن، تشابه و تضاد) به صورت طرح‌های اولیه روان‌شناسی مورد توجه دانش پژوهان قرار گرفت. در اواخر قرن گذشته فرانسیس گالتون (Francis Galton) شخصا با آزمایش تداعی آزاد به این نتیجه رسید که کلمات و ایده‌های همخوان «بستر فکری انسان را ظاهر و آشکار می‌سازند و کالبد ذهنی او را با صراحت و روشنی به معرض نمایش می‌گذارند که در آن صورت آدمی از ته قلب آرزو می‌کند، ای کاش مردم به کنه امیال و افکار من پی نمی‌بردند». این اظهار نظرها باعث شد تا روان‌شناسانی چون کنت (Kent) و روزانف (Rosanoff) و روانکاوانی همچون یونگ درصدد برآمدند تا فهرستی از کلمات و واژه‌هایی که می‌توانند با مسائل روانی بیمارانشان مرتبط شوند و یا عقده‌های آنها را فاش سازند تهیه و تنظیم کنند. در ضمن، این روش را برای تشخیص مجرمان از بی‌گناهان مورد استفاده قرار دادند. در این روش، ۲۰ کلمه کلیدی که می‌توانست با صحنه جرم رابطه نزدیک داشته باشد با ۸۰ لغت خنثی انتخاب شدند. زمان عکس‌العمل‌ها و نشانه‌های هیجان‌زدگی ثبت می‌شد و با استفاده از دستگاه‌های مخصوص واکنش‌های روحی و فشار خون اندازه‌گیری می‌شد. سنجش و ارزیابی عکس‌العمل‌ها، اغلب مجرم را وادار به اعتراف می‌کرد. [۷]
رزم‌آزما، هوشیار، فرهنگ روان‌شناسی، ص۱۴۴، تهران، علمی، ۱۳۷۰، چاپ اول.
۶ - پانویس
۷ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «آزمون تداعی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۶/۱۶. رده‌های این صفحه : آزمون‌های روانی | روان‌سنجی | روان‌شناسی بالینی | مباحث روان‌شناسی | مشاوره و راهنمایی
|